رسانه چیست؟(آشنایی بارسانه های ارتباط جمعی و اجتماعی)

واژه‌ی رسانه در زبان فارسی واژه‌ی نسبتاً جدیدی محسوب می‌شود.

تعریف رسانه چیست؟

با توجه به این‌که واژه‌ی رسانه به شکل وسیعی در نوشته‌ها و گفتگوهای روزمره به‌کار می‌رود، اجازه بدهید ابتدا چند تعریف از رسانه را با هم مرور کنیم تا در ادامه‌ی بحث، درک مشترکی از این مفهوم داشته باشیم.

 

[برای تعریف رسانه] می‌شود به فهرستی شامل تلویزیون، فیلم،‌‌‌ رادیو، روزنامه و اینترنت فکر کرد. اما چنین فهرستی، ویژگی مشترک عنوان‌های خود را به سادگی آشکار نمی‌کند.

شاید راه‌حل این باشد که رسانه را به صورت تکنولوژی‌هایی که پیام‌ها را به مخاطبانی در نقاط مختلف منطقه، کشور و حتی جهان منتقل می‌کنند تعریف کنیم.

 

اما این تنها تعریف رسانه نیست و نویسندگان و متفکران مختلف، تعریف‌های بسیار متنوعی را ارائه داده‌اند. به عنوان مثال:

رسانه، صنعتی است که محصولات و خدمات اطلاعاتی و سرگرمی را تولید کرده و می‌فروشد .

هر ابزار، روش و وسیله‌ای که برای ارتباط به‌کار برود، رسانه است .

رسانه یعنی هر نوع ابزار ارتباط انبوه مانند تلویزیون، رادیو، مجله‌ها و روزنامه‌ها .

تنوع این تعریف‌ها، خیال‌تان را راحت می‌کند که تعریف و توصیفی از رسانه که مورد اتفاق‌نظر همگان باشد وجود ندارد و شما هم می‌توانید بسته به نیاز و نگاه خود، مفهوم متفاوتی از رسانه را در ذهن‌تان تصور کنید.

اما فراموش نکنید که حداقل سه مولفه در تعریف رسانه وجود دارد که همه، کم یا زیاد به آن توجه داشته‌اند:

رسانه با ابزار رسانه‌ای چه تفاوتی دارد؟

معمولاً در گفتگوها و نوشته‌ها، دو اصطلاح رسانه و ابزار رسانه‌ای به صورت مترادف به‌کار می‌روند.

این کار، نادرست نیست و حتی در متن‌های تخصصی هم رواج دارد. اما حتی اگر این دو کلمه را به جای هم به‌کار می‌بریم، مهم است که در ذهن خود، به تفاوت میان آن‌ دو توجه داشته باشیم:

 

 

روزنامه، میکروفن، شبکه های اجتماعی، رادیو و تلویزیون، همگی ابزارهای رسانه‌ای هستند و می‌توانند نقش بستر ارتباطی را ایفا کنند.

اما رسانه زمانی شکل می‌گیرد که پیام (محتوا) نیز وجود داشته باشد و ضمناً مخاطبانی هم در انتظار دریافت آن پیام باشند.

 

 

از آن‌جا که در دنیای امروز، ابزارهای رسانه‌ای بسیار ساده‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر از گذشته در اختیار ما قرار می‌گیرند، افراد بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند دسترسی به رسانه نیز به همان سادگی مهیا است.

در حالی که ساختن رسانه بر پایه‌ی ابزارهای رسانه‌ای، کاری دشوار است و به تلاش و تجربه و تخصص نیاز دارد. داشتن یک وب‌سایت، یک پیج در شبکه‌های اجتماعی، انتشار پادکست، مجله یا کتاب، به خودی خود به معنای شکل‌گیری یک رسانه نیست.

منظور از رسانه های جمعی یا رسانه های گروهی چیست؟

مثال زدن برای رسانه جمعی ساده‌تر از تعریف کردن آن‌ است. مثلاً همه می‌دانیم که کتاب، روزنامه، رادیو و تلویزیون، نمونه‌های رسانه جمعی محسوب می‌شوند.

اما این‌ رسانه‌ها چه ویژگی‌هایی داشته‌اند که به عنوان رسانه جمعی یا رسانه گروهی شناخته می‌شوند؟

ساده‌ترین تعریف رسانه جمعی چیزی شبیه این است :

رسانه انبوه یا رسانه گروهی یا رسانه جمعی (معادل Mass Media) به رسانه‌هایی گفته می‌شوند که فرستنده به وسیله‌ی آن‌ها می‌تواند پیام خود را به حجم وسیعی از مخاطبان برساند.

رسانه انبوه دو ویژگی کلیدی دارد:

 ارتباط One-to-Many یا OMC (یک فرستنده با تعداد زیادی مخاطب)

 ارتباط یک سویه یا Uni-directional Communication (فقط از سمت فرستنده به گیرنده)

 گاهی اوقات دسته‌بندی هفت‌گانه‌ای را به شکل زیر برای رسانه‌های ارتباط جمعی مطرح می‌کنند:

• کتاب و مجلات (و سایر رسانه‌های مبتنی بر صنعت چاپ)
• صفحه گرامافون (و بعدها نوار کاست و CD)
• سینما
• رادیو
• تلویزیون
• اینترنت
• موبایل

این تقسیم‌بندی دارای پشتوانه‌ی علمی جدی نیست. خصوصاً این‌که باید به خاطر داشته باشیم ابزاری مثل موبایل، هنگامی که برای بازاریابی پیامکی (SMS Marketing) استفاده می‌شود، رسانه جمعی است؛ اما وقتی برای حضور در شبکه های اجتماعی از آن استفاده می‌کنیم، دیگر نمی‌توان آن را مصداق رسانه جمعی دانست.

با این حال، این طبقه‌بندی هم‌چنان می‌تواند مفید و الهام‌بخش باشد و تا حدی، گستره‌ی فضای رسانه‌های جمعی را پیش چشم شما ترسیم کند.

 

رسانه های اجتماعی چه هستند؟

با توسعه فناوری اطلاعات شکل دیگری از رسانه های ارتباطی به وجود آمدند که با رسانه های جمعی (Mass Media) تفاوت داشتند: رسانه‌هایی که امروزه به عنوان رسانه های اجتماعی یا Social Media شناخته می‌شوند.

ویژگی رسانه‌های اجتماعی این است که زمینه‌ی ارتباط دو سویه را میان فرستنده و مخاطب فراهم می‌کنند. در این رسانه‌ها، هم‌چنان یک سمتِ رابطه، قدرت و تسلط بیشتری دارد (فرستنده). اما طرف دوم هم، به علت زیرساخت موجود، خود را در تعامل دو سویه با او می‌بیند.

در این‌جا لازم است که به تفاوت رسانه های اجتماعی و شبکه های اجتماعی توجه داشته باشید:

 

با وجودی که ممکن است رسانه های اجتماعی و شبکه های اجتماعی هر دو از یک ابزار رسانه‌ای (مثلاً موبایل یا کامپیوتر) استفاده کنند، اما نباید آنها را با هم اشتباه بگیریم.

هدف رسانه اجتماعی ارتباط دوسویه بین صاحب رسانه و مخاطب رسانه است.

اما در شبکه اجتماعی، هدف اصلی ایجاد ارتباط میان مخاطبان یا مشتریان یا افرادی است که همگی در یک سطح از قدرت و اختیار قرار می‌گیرند.